De auto als schadelijkste product

De auto is het schadelijkste product ter wereld. Geen enkel ander gebruiksvoorwerp combineert een zó grote verspreiding met een zó brede en negatieve impact. De optelsom van hun gevolgen – klimaatverandering, energieverbruik, luchtvervuiling, lawaaioverlast, welvaartsziekten door gebrek aan beweging, verkeersslachtoffers en hun families, de economische kost van files, het innemen van openbare ruimte, de onleefbaarheid van steden, asociaal rijgedrag en de zware financiële last – wordt door niets overtroffen.

Hieronder vind je de top 4 van doodsoorzaken in België, met de relatie tot autogebruik er bij vermeld. Hou er ook rekening mee dat er voor elke dode een veelvoud aan zieken en gewonden is, en dat de omgeving van die slachtoffers ook lijdt. Veel gezondheidsproblemen leiden ook tot mentale, financiële, relationele en professionele problemen. Na de top 4 gaat de opsomming verder met andere punten.

1. Kanker

Bewegingstekort: Dagelijks 30 minuten matige beweging (zoals fietsen of stappen) vermindert het kankerrisico met 30-40%.

Overgewicht: Eén van de grootste risicofactoren voor kanker. Autogebruik draagt bij aan bewegingsarmoede en vergroot daardoor het risico. Intensieve sport na een autorit verhoogt het risico op blessures, terwijl dagelijkse fietsritten voldoende beweging bieden zonder die extra belasting. De gezondheidswinst van fietsen compenseert ook ruimschoots het ongevalrisico.

Omgevingsfactoren: Slechte luchtkwaliteit kan het metabolisme ontregelen en obesitas stimuleren. Tegenwoordig is het verkeer in Europa een grotere vervuiler dan de industrie.

2. Hart- en vaatziekten

Risico’s zoals hoge bloeddruk, overgewicht en diabetes hangen sterk samen met fysieke inactiviteit en een ongezonde leefstijl – beide versterkt door autogebruik.

Cholesterol: Regelmatig bewegen is cruciaal voor een gezond cholesterolgehalte. Het helpt het slechte cholesterol (LDL) te verlagen en het goede cholesterol (HDL) te verhogen, waardoor ook het risico op hart- en vaatziekten afneemt.

Diabetes: Een gebrek aan lichaamsbeweging is ook een belangrijke factor in het ontstaan van diabetes type 2.

3. Ademhalingsziekten

Belangrijkste oorzaken: roken en luchtvervuiling. Vandaag is verkeer de grootste vervuiler in woonzones, niet langer de industrie.

Lokale impact: Fijnstof en NOx uit auto’s zijn bijzonder schadelijk dicht bij de bron, dus in steden en woonwijken waar veel mensen leven.

Historische context: In de jaren 80 was wegverkeer de grootste bron van asbestvervuiling, omdat asbest toen gebruikt werd in remmen.

4. Niet-natuurlijke dood

Verkeersongevallen zijn na zelfdoding de belangrijkste oorzaak van niet-natuurlijke sterfte in België.

Vergelijking risico’s: Wie fietst of wandelt brengt amper anderen in gevaar; wie een auto bestuurt brengt vooral anderen in gevaar, inclusief kinderen en actieve weggebruikers.

5. Uit onderzoek blijkt dat kinderen die opgroeien in vervuilde steden een grotere kans hebben op een lager IQ. Deze kinderen lopen later bovendien ook een groter risico op ziekten als hersenontsteking, Alzheimer en Parkinson.

6. Geluidsoverlast is in Vlaanderen één van de belangrijkste vormen van hinder. In 2004 werd ongeveer 30% van de Vlamingen in een bepaalde mate gehinderd door geluid, waarvan ongeveer 10% ernstig. De belangrijkste bron van geluidshinder is het wegverkeer (auto's, brommers, vrachtwagens, ...). Blootstelling aan geluid kan gevolgen hebben voor uw gezondheid, bijvoorbeeld als u door lawaai niet goed kunt slapen.

Er zijn ook aanwijzingen dat langdurige blootstelling aan geluid de kans op hart- en vaatziekten kan vergroten. Bij de huidige geluidsniveaus in onze woonomgeving komen hinder en slaapverstoring het meest voor. Elektrische auto’s maken vanaf ongeveer 40 km/u even veel lawaai als fossiele auto’s (rolweerstand).

Overige geluidsoverlast van auto’s, ook in stilstand: draaiende motoren, claxons, alarmen, luide muziek, dichtslaande autodeuren, gebruik van stofzuiger en hogedrukreiniger, zelfs luide sirenes van hulpdiensten zijn er vooral omdat je ze ook vanuit een auto zou kunnen horen.

7. Autorijden veroorzaakt stress door onvoorspelbare situaties zoals files en parkeerproblemen, en tijdsdruk die een gevoel van controleverlies geeft. Meer dan 1 Belg op 7 zegt zich gestresseerd te voelen achter het stuur. Dat is het hoogste percentage van heel Europa.

8. Klimaatverandering: 18% van de Belgische CO2-uitstoot komt van wegtransport (incl. vrachtvervoer). Meer verharding door wegen en parkings zorgt ook voor meet hitte-eilanden, meer kans op wateroverlast en meer kans op droogte omdat er minder water kan insijpelen.

9. Energieverspilling: De helft van de geïmporteerde olie in België gaat naar auto's. Een elektrische auto verbruikt bijna even veel als een huishouden.

10. Financiële impact: Een heel leven autorijden kost meer dan een huis. Heel wat financiële problemen (en bijgevolg ook relationele-, gezondheids- en sociale problemen) zouden voorkomen kunnen worden door minder of geen auto-afhankelijkheid.

11. Autobandenslijtage is de grootste directe bron van microplastics. In Nederland komt jaarlijks 17 miljoen kilogram slijtstof van autobanden in het milieu terecht. Volgens de onderzoekers zal het probleem de komende jaren waarschijnlijk alleen maar toenemen vanwege de populariteit van SUV's en de opkomst van de elektrische auto, die meer weegt.

12. Jaarlijks worden in België ongeveer 11 miljoen zoogdieren, vogels en amfibieën doodgereden, bijna uitsluitend door auto’s en vrachtwagens. In de VS gaat het over 400 miljoen dieren en wereldwijd vele miljarden.

13. Meer ruimtebeslag, vaak ten koste van voetpaden, fietspaden, trams en bussen (die mee in de file staan). Het grote ruimtebeslag zorgt ook voor meer kosten en hogere vastgoedprijzen.

De auto als asociaal product

autorijden verhoogt de kans op agressief gedrag en asociaal rijgedrag (verkeersagressie, bumperkleven,...), deels door anonimiteit en cocon-effect.
de bestuurder zit in een cocon met gefilterde lucht, de uitlaatgassen komen er langs achter uit en zijn voor omwonenden, voetgangers en fietsers, die door de inspanning net méér vervuiling inademen.
de auto is een geluids-geïsoleerde kooi, het lawaai is eveneens voor omwonenden en stille weggebruikers.
de bestuurder is omringd door airbags, bij een botsing zijn vooral voetgangers en fietsers het slachtoffer (die zelf veel minder slachtoffers maken).
de bestuurder zit afgesloten van andere weggebruikers, waardoor bijna elke vorm van menselijke communicatie met medeweggebruikers uitgesloten is, enkel handgebaren en een luide claxon kunnen wat helpen.
veel gemeenschappen worden doorkruist en onleefbaar gemaakt door brede autowegen, waardoor er minder sociaal contact is en weinig kinderen kunnen of mogen buitenspelen. Locaties met drukke wegen zijn sowieso niet aangenaam om buiten te komen.
meer auto’s icm minder voetgangers en fietsers zorgt ook voor minder sociale controle, waardoor de omgeving ook op die manier onveiliger wordt.
zelfs stilstaande auto’s kunnen gevaarlijk zijn: een autoportier die vlak voor een fietser openzwaait, paaltjes die auto’s moeten weren maar waar je als fietser wel tegenaan kan botsen, auto’s die op straat geparkeerd worden waardoor je moet uitwijken en rakelings ingehaald wordt,...
auto’s worden ook gebruikt als wapen of om aanslagen te plegen, waardoor veel gebouwen beschermd moeten worden met palen, betonblokken etc. er zijn ook al talloze gebouwen en winkelvitrines tot puin herleid omdat iemand zich van pedaal vergiste
en natuurlijk ook het massale ruimtebeslag van de auto(-infrastructuur), waardoor er op veel locaties geen (veilige) plaats meer is voor mensen die zich te voet of per fiets verplaatsen.

Dubbele standaarden

een bakfiets neemt zogezegd veel plaats in of rijdt in de weg, terwijl men een grote suv met 1 inzittende normaal vindt
e-steps die meer dan 25 km/u halen worden door de politie in beslag genomen of vernietigd, auto’s die 200-300 km/u halen zijn vrij verkrijgbaar en worden door bijna niemand in vraag gesteld
een fietser met oortjes vindt men gevaarlijk, maar geluidsgeïsoleerde auto’s met 6 of 8 speakers vindt men normaal, daarin hoor je nochtans ook geen fietsbel
als een kind naar buiten gaat is het “pas op voor de auto’s!”, terwijl geen enkele autobestuurder voor het vertrek aangesproken wordt met “pas op voor de kinderen, voetgangers of fietsers!”
snelheidslimieten en -controles vindt men vervelend, maar voor de eigen deur moet het verkeer wel langzaam gaan.
voor nachtlawaai kan je een boete krijgen, tenzij het gaat over een auto met luide uitlaat, daar kan de politie wettelijk niet tegen optreden.

Huidige en toekomstige evolutie:

Terwijl de meeste (huishoud)toestellen zuiniger en efficiënter worden, worden auto’s steeds groter en zwaarder (suv-hype), waardoor de winst van zuiniger motoren grotendeels teniet gedaan wordt. Resultaat: geen dalende uitstoot, moeilijker haalbare klimaatdoelstellingen, zwaardere gevolgen bij ongevallen, zowel bij voetgangers, fietsers als bij bestuurders van kleinere auto’s. Daarbovenop blijft men het normaal vinden dat auto’s 200-300 km/u kunnen halen en blijft het een fetisj om zo snel mogelijk van 0 naar 100 te gaan. Daarnaast zorgen grotere auto’s ook voor een grotere druk op (zeldzame) grondstoffen en energievoorziening, energie kost ook grondstoffen en grondstoffen kosten energie.

Elektrische auto’s lossen maar enkele van de vele problemen op, met name directe uitstoot en olie-afhankelijkheid. Veel hangt daarbij af van hoe de energie opgewekt wordt. Een elektrische auto verbruikt bijna even veel als een gezin, en veel gezinnen hebben 2 auto's. Andere problemen zoals plaatsgebrek/parkeerproblemen, files, welvaartsziekten, hoge kosten, lawaaioverlast (vanaf 40 km/u), zware gevolgen bij ongevallen met voetgangers en fietsers,… zullen bij elektrische auto’s even groot zijn.

Autonome (zelfrijdende) auto’s zijn nog een verre droom in een dichtbevolkte regio met een chaotische ruimtelijke ordening. Daarnaast is het nog de vraag of mensen hun auto willen delen (de auto als mini-ov), of er niet meer files gaan zijn (de file wordt leuk als je intussen kan lezen of een film bekijken), of de auto’s in steden geen rondjes zullen rijden om parkeergeld te vermijden, tot de eigenaar gedaan heeft met winkelen, enzovoort.

Dan is er nog het ethische vraagstuk: als er onverwachts een kind oversteekt, kiest de auto dan om links in het kanaal te rijden, rechts tegen een muur, of toch maar over het kind? Waarschijnlijk zullen ze zo geprogrammeerd worden om de inzittende te beschermen. Dus áls ze er komen, dan is het nog de vaag welke problemen ze zullen oplossen of verergeren.

Vliegende auto’s: het lijkt me vanzelfsprekend dat dit op grote schaal onhaalbaar is: op de grond gebeuren er al genoeg ongevallen, bij een ongeval in de lucht kan er ook nog zo’n ding op je hoofd of door je dak vallen. Om te vliegen heb je ook een veelvoud aan energie nodig en een kleine drone maakt al genoeg lawaai, stel je dan eens honderden grote drones voor 4 inzittenden voor. Nee, voor dagelijkse verplaatsingen is het geen oplossing.

De statuswedloop van de auto

De auto is altijd meer geweest dan een praktisch vervoermiddel: hij fungeert ook als statussymbool. Dat zie je duidelijk in de opeenvolgende fases van de autogeschiedenis.

Eerst draaide alles om snelheid. In vergelijking met een 2CV is de topsnelheid van de kleinste Citroën vandaag verdrievoudigd en het vermogen met een factor acht toegenomen. De boodschap was duidelijk: wie sneller reed, had de betere wagen.

Toen snelheid zijn grenzen bereikte, verschoof de aandacht naar comfort. Files en snelheidscontroles maakten dat je je niet langer kon onderscheiden met een ‘sportieve’ auto of door hard te rijden. Fabrikanten legden de lat dus hoger met airco, elektrische ramen en luxueuze interieurs. Wat ooit premium was, werd al snel standaard.

Vandaag is grootte de nieuwe maatstaf. SUV’s domineren het straatbeeld, vaak zwaarder en groter dan nodig. Sommige modellen hebben banden die breder zijn dan die van kleine vrachtwagens. Deze schaalvergroting vergroot niet alleen de ecologische voetafdruk, maar maakt het verkeer ook onveiliger voor voetgangers, fietsers en bestuurders van compactere auto’s.

De rode draad is steeds dezelfde: zodra een troef gemeengoed wordt, zoekt de markt naar een nieuwe overtreffende trap. Het is een eindeloze statuswedloop die weinig te maken heeft met mobiliteit, maar alles met prestige – en waarvan de kosten worden doorgeschoven naar de samenleving.

Omdat de schade van autogebruik zo groot en veelzijdig is, zijn ingrijpende maatregelen noodzakelijk. Een samenhangend beleid zou minstens deze elementen moeten bevatten:

-De externe kosten van autogebruik internaliseren

-Meer investeren in openbaar vervoer en fietsinfrastructuur

-Stadscentra autoluw of autovrij maken

-Meer deelauto's dan eigen auto’s stimuleren

-Voor fietsbare afstanden de fiets nemen

-Stoppen met salaris te verlonen in auto’s en tank/laadkaarten

-Niet afgelegen gaan wonen en geen job op 50 km afstand aannemen

-Een mobiscore voor elke woning

-Thuiswerken zo veel mogelijk toepassen

-Rijbewijs moeilijker en duurder maken

-Rijbewijs met punten invoeren

-Levenslang rijverbod voor recidivisten

-Intelligent Speed Adaptation, met een harde snelheidsbegrenzing

-Autofabrikanten verbieden om auto’s te maken die sneller dan 130 kunnen (muv hulpdiensten), meer dan 1,5 ton wegen en hoger dan 1,5 meter zijn, auto’s moeten ook ‘botscompatibel’ zijn dmv een lagere bumper en motorkap

-Als auto’s schadelijker zijn dan tabak, dan moet men ze ook zo behandelen: dus minder aantrekkelijk maken door een gestandardiseerd sober en neutraal uiterlijk (type Toyota Corolla jaren ‘90), zonder franjes en met 1 type motor: geen statusangst of profileringsdrang meer, niet meer ‘ik wil de grootste hebben’, niet meer ‘ik wil de snelste zijn’ als het licht op groen springt en vluchtende criminelen kunnen tijdens een achtervolging makkelijker gepakt worden. Een verplichte en zichtbare gezondheids- en veiligheidswaarschuwing zou ook mogen: waarom wel bij tabak en niet bij veel schadelijker auto’s?

-Alcohol- en rijbewijsslot in elke auto, ook praktisch voor recidivisten

-Verklikkers van snelheid- en alcoholcontroles verbieden, zoals in Frankrijk

-Auto’s en brandstof zwaarder belasten, zoals in Denemarken, en zeker stoppen met het subsidieren van fossiele brandstoffen en zelfs elektrische auto’s

-Algemene slimme kilometerheffing op alle wegen

-Verplicht zone 50 indien geen afgescheiden fietspad en verplicht zone 30 indien geen fietspad, van smalle straten in de bebouwde kom een fietsstraat maken

-Stadskernen van steden met meer dan 50000 inwoners volledig zone 30 maken

-Vrachtwagens weren aan schoolpoorten tijdens schoolspits

-In elk bedrijf een fietsvergoeding van 50 cent per km verplichten

-Elke heraangelegde weg en nieuwe woonwijk moet een fiets-, wandel- en OV-toets doorstaan

-Stadscentra en supermarkten moeten een minimum aantal kwalitatieve fietsparkings hebben (dus geen ‘wielplooiers’)

-Geen nieuwe winkel(-centra) langs verbindingswegen

-Daarnaast ook afstappen van de snelheidsdrang bij fietsen, dus geen s-pedelecs meer (doorgaans 75% motorkracht), zodat fietspaden veiliger worden, bromfietsen klasse B kunnen wel nog, maar enkel nog elektrisch

-Een geluidslimiet voor elk gemotoriseerd voertuig + handhaving

-Parkeren in smalle straten tot een minimum beperken, in de buurt betalende parking voorzien