Home

​

Het leven, een mirakel in het Heelal, verscheen zo'n 4 miljard jaar geleden. En wij mensen, slechts 200.000 jaar geleden. Toch zijn wij er in geslaagd om het evenwicht te verstoren dat zo belangrijk is voor het leven. Luister aandachtig naar dit buitengewone verhaal, dat het uwe is, en beslis wat u hiermee wilt doen.

 

In het begin was onze planeet niet meer dan een chaos van vuur, een wolk van samengeklonterde stofdeeltjes, die gelijken op de vele sterrenhopen in het Heelal. Toch was dit waar het mirakel van het leven zich voltrok. Vandaag is het leven, ons leven, louter een schakel in een keten van ontelbare wezens, die elkaar gedurende bijna 4 miljard jaar zijn opgevolgd.

 

En zelfs vandaag blijven nieuwe vulkanen onze landschappen vormgeven. Ze werpen een blik op hoe het was toen onze Aarde werd geboren: gesmolten rotsen doemen op uit de diepte, stollen, barsten, verschroeien, of spreiden zich in een dunne korst, alvorens een poos te gaan sluimeren. Rooksluiers die krullen uit de ingewanden van de Aarde, getuigen van de oeratmosfeer. Een dampkring zonder zuurstof. Een dichte atmosfeer, verzadigd met waterdamp, en vol van koolstofdioxide. Een oven.

 

De Aarde koelde af. Waterdamp condenseerde en sloeg neer als stortbuien. Op de juiste afstand tot de Zon, niet te ver, en niet te dichtbij, zorgde een perfect evenwicht dat het water vloeibaar bleef op de Aarde. Het water groef kanalen. Ze zijn zoals de aders in een lichaam, de takken aan een boom, vaartuigen voor het vocht die het water aan de Aarde gaven. Rivieren rukten mineralen los, en voegden deze geleidelijk toe aan het zoete water in de oceanen. De oceanen werden zwaar van het zout.

 

Waar komen wij vandaan? Waar verscheen de eerste levensvonk? Er bestaan nog steeds primitieve levensvormen in hete bronnen. Men noemt ze oerbacteriën. Ze voeden zich allemaal met de hitte uit de Aarde, behalve de cyanobacteriën of blauw-groene algen. Alleen zij hadden de mogelijkheid om zich naar de zon te richten om haar energie te vangen. Ze zijn een belangrijke voorvader van alle verdwenen en huidige plantensoorten. Deze minuscule bacteriën en hun miljarden nakomelingen veranderden het lot van onze planeet. Ze transformeerden zijn atmosfeer.

 

Wat gebeurde er met de koolstof die de dampkring vergiftigde? Die is er nog steeds, gevangen in de aardkorst. Schelpen van micro-organismen groeiden uit de koolstof in de atmosfeer, die opgelost was in de oceanen. Er zijn lagen van opgehoopte schelpen die ontelbare micro-organismen bevatten. Dankzij hen werd koolstof aan de atmosfeer onttrokken, en konden andere levensvormen zich ontwikkelen. Het leven veranderde de atmosfeer. Planten voedden zich met zonne-energie, die de watermolecule splijtte om de zuurstof op te nemen. Die zuurstof vulde de lucht.

 

De watercyclus is een proces van constante vernieuwing. Watervallen, waterdamp, wolken, regen, bronnen, rivieren, zeeën, oceanen, gletsjers. De cyclus wordt nooit gebroken. De Aarde bevat steeds dezelfde hoeveelheid water. Alle opeenvolgende soorten dronken hetzelfde water. Water is een verbazingwekkende stof, en één van de meest onstabiele. Ze wordt vloeibaar als stromend water, een gas als damp, of vast als ijs. In de winter tonen bevroren meren in Siberië de sporen van de krachten van het water, wanneer dit bevriest. IJs drijft omdat het lichter is dan water. Het vormt een isolerende laag tegen de koude, waaronder het leven verder zijn gang kan gaan. Verbondenheid is de motor van het leven. Alles is verbonden. Niets is onafhankelijk.

 

Water en lucht zijn onafscheidelijk, verenigd in het leven, en voor ons leven op Aarde. Delen is alles. De groene uitgestrektheid die onder de wolken opdoemt, is de bron van de zuurstof in de lucht. 70% van dit gas, zonder hetwelk onze longen niet kunnen werken, is afkomstig van de algen die de oceaanoppervlakken kleuren. Onze Aarde steunt op een evenwicht waarin elk wezen een rol speelt, en ieder wezen enkel bestaat dankzij andere levensvormen, een subtiele kwetsbare harmonie die gemakkelijk tenietgaat.

 

Koralen worden geboren uit het huwelijk tussen algen en schelpen. Koraalriffen bedekken minder dan 1% van de oceaanbodem, maar bieden een leefomgeving voor duizenden soorten vissen, weekdieren, en algen. Het evenwicht van alle oceanen hangt van hen af.

 

De Aarde telt de tijd in miljarden jaren. Het vergde ruim 4 miljard jaar om bomen te maken. In de keten van soorten zijn bomen een hoogtepunt, een volmaakt levend beeldhouwwerk. Bomen tarten de zwaartekracht. Ze zijn de enigen die onophoudelijk naar de hemel reiken. Ze groeien ongehaast naar de Zon, die hun gebladerte voedt. Van die minuscule cyanobacteriën erfden ze het vermogen om energie uit zonlicht te halen. Ze slaan de energie op, voeden er zich mee, en transformeren ze tot hout en bladeren, die dan ontbinden tot een mengsel van water, mineralen, plantenresten, en levende materie.

 

En zo ontstaat, geleidelijk, grond. Grond krioelt van de micro-organismen, die onophoudelijk in de weer zijn met eten, graven, verluchten, en transformeren. Ze maken humus, de vruchtbare laag waarmee alle landleven verbonden is.

 

Wat weten wij over het leven op Aarde? Hoeveel soorten kennen wij? Een tiende van hun ware aantal? Een honderdste, misschien? Wat weten wij over hun onderlinge verbanden? De Aarde is een mirakel. Het leven blijft een mysterie. Dierenfamilies vormen zich, verenigd door gewoontes en rituelen die door de generaties worden doorgegeven. Sommigen passen zich aan aan de aard van hun weiland, en hun leefgebied past zich aan hen aan. En beiden winnen ze erbij. Het dier verzadigt zijn honger, en de boom bloeit weer op. In het grote avontuur van het leven op Aarde speelt elke soort een rol, en heeft iedereen zijn plaats. Geen enkele is nutteloos, of schadelijk. Allen vormen ze een evenwicht.

 

En dat is waar u, Homo sapiens, wijze mens, in het verhaal past. U profiteert van een fabelachtige 4 miljard jaar oude erfenis die door de Aarde werd nagelaten. U bent slechts 200.000 jaar oud, maar veranderde het gezicht van de wereld. Ondanks uw kwetsbaarheid, nam u bezit van elke leefomgeving, en veroverde u gebieden, zoals geen andere soort vóór u ooit deed.

 

Na 180.000 nomadische jaren, en dankzij een milder klimaat, vestigden de mensen zich. Voor hun overleving hoefden zij niet langer te jagen. Zij verkozen om in vochtige milieus te leven die rijk waren aan vis, wild, en wilde planten. Daar, waar land, water, en het leven samenkomen.

 

Zelfs vandaag leven de meeste mensen langs de kustlijnen van continenten, of aan de oevers van rivieren en meren. Op onze planeet leeft 1 op 4 mensen zoals wij dat 6.000 jaar terug deden, met als enige energie, deze die de natuur verstrekt, seizoen na seizoen. Het is de manier van leven voor 1,5 miljard mensen, meer dan de totale bevolking van alle rijke landen. Maar de levensverwachting is kort, en zware arbeid eist zijn tol. De onzekerheden van de natuur wegen op het dagelijkse leven. Onderwijs is een zeldzaam voorrecht. Kinderen zijn de enige rijkdommen van het gezin, zolang elk extra paar handen een noodzakelijke bijdrage tot zijn onderhoud levert.

 

Het genie van de mensheid is zich steeds bewust te zijn geweest van zijn zwakte. De fysieke kracht waarmee de natuur mensen onvoldoende begiftigde, wordt aangetroffen in dieren die hen hielpen nieuwe gebieden te ontsluiten. Maar hoe kun je de wereld veroveren, met een lege maag?

 

Met de uitvinding van de landbouw begon onze geschiedenis. Dit gebeurde nog geen 10.000 jaar geleden. Landbouw was onze eerste grote revolutie. Het resulteerde in de eerste overschotten, wat leidde tot het ontstaan van steden en beschavingen. De herinnering van duizenden jaren voedsel vergaren vervaagde. Nadat wij het graan tot ons basisvoedsel hadden gemaakt, vermenigvuldigden wij hun aantal variëteiten, en pasten deze aan aan onze bodems en klimaten.

 

Wij zijn zoals elke soort op Aarde. Onze belangrijkste dagelijkse zorg is ons te voeden. Wanneer de grond minder vrijgevig is, en het water schaars wordt, kunnen wij grote inspanningen leveren om nog genoeg uit het land te halen om van te leven. Mensen vormden het land met het geduld en de toewijding die de Aarde vereist, bijna volgens een offersritueel dat steeds weer wordt opgevoerd.

 

Landbouw is nog steeds de meest wijdverspreide bezigheid. De helft van alle mensen bewerkt de grond, en meer dan driekwart onder hen doen dit met de hand. Landbouw is een traditie die van generatie op generatie wordt doorgegeven als zweet, zaaigoed, en zware arbeid, omdat het een voorwaarde is voor onze overleving.

 

Na zich lang te hebben gebaseerd op spierkracht, vond de mens een manier om energie te onttrekken die diep in de Aarde ligt begraven. Vlammen uit boortorens zijn ook afkomstig van planten. Verpakt zonlicht. Pure energie. Zonne-energie die miljoenen jaren lang door ontelbare planten meer dan 100 miljoen jaar geleden werd opgevangen. Het is steenkool. En gas. Maar vooral: aardolie.

 

Dit verpakte zonlicht bevrijdde mensen van hun zware landarbeid. Met aardolie begon het tijdperk waarbij wij niet langer gebonden zijn aan tijd. Met aardolie verwierven sommigen een ongekend comfort. En in 50 jaar, binnen een mensenleven, is de Aarde ingrijpender gewijzigd dan door alle vorige mensengeneraties. Steeds sneller.

 

De afgelopen 60 jaar is de wereldbevolking bijna verdrievoudigd. Meer dan 2 miljard mensen trokken naar de steden. Amper 40 jaar geleden was het Chinese Shenzhen, met zijn honderden wolkenkrabbers en miljoenen inwoners, nog slechts een vissersdorpje. In Sjanghai zijn de voorbije 20 jaar 3.000 torens en wolkenkrabbers gebouwd. Honderden meer zijn in aanbouw.

 

Vandaag leeft meer dan de helft van de bijna 7 miljard mensen in steden. New York. 's Werelds eerste megalopolis symboliseert de energie die de Aarde verstrekt aan het menselijk vernuft. De arbeidskracht van miljoenen immigranten, de energie uit steenkool, de ongebreidelde energie uit aardolie. Amerika was de eerste om de fenomenale en revolutionaire kracht van het zwarte goud te benutten.

 

Op de velden vervingen machines mensen. Een liter aardolie levert evenveel energie als 100 paar handen in 1 dag. In de Verenigde Staten zijn nog slechts 3 miljoen boeren actief. Zij produceren genoeg graan om 2 miljard mensen te voeden. Maar daarvan wordt het grootste deel niet gebruikt om mensen te voeden. Hier, en in alle geïndustrialiseerde naties, wordt het omgezet tot veevoeder, of biobrandstoffen. De verpakte zonne-energie deed de gevolgen van droogtes verdwijnen waarmee landbouwgronden geplaagd werden.

 

Geen waterbron ontsnapt aan de noden van de landbouw, die 70% van alle waterverbruik opeist. In de natuur is alles met elkaar verbonden. De toename van landbouwgronden en monoculturen bevorderde de ontwikkeling van parasieten. Pesticiden, nog een geschenk van de petrochemische revolutie, roeiden ze uit. Slechte oogsten en hongersnood werden een verre herinnering. Het grootste probleem nu is wat te doen met de overschotten die de moderne landbouw oplevert.

 

Giftige bestrijdingsmiddelen sijpelden in de lucht, bodem, planten, dieren, rivieren, en oceanen. Ze drongen door tot de celkernen die door alle levensvormen worden gedeeld. Zijn ze schadelijk voor de mensen die ze eerst van de honger bevrijdden? Landbouwers in hun gele beschermende kledij weten het waarschijnlijk wel…

 

Dan verschenen meststoffen, een andere petrochemische ontdekking. Ze gaven ongekende opbrengsten op tot dan onproductieve percelen. Gewassen die zich hadden aangepast aan de gronden en klimaten, moesten het veld ruimen voor de productiefste soorten, en deze die het gemakkelijkst zijn te vervoeren. Vorige eeuw zijn zo driekwart van de rassen uitgeroeid, die door boeren duizenden jaren lang waren ontwikkeld. De serres van Almería in Spanje zijn de moestuin van Europa. Een stad vol identieke groenten wacht dagelijks op honderden vrachtwagens, om hen naar de Europese supermarkten te brengen.

 

Hoe meer een land zich ontwikkelt, des te meer vlees zijn inwoners eten. Hoe kan aan de groeiende wereldwijde vraag naar vlees worden voldaan, zonder veehouderijen die gelijken op concentratiekampen? Zoals de levenscyclus van het vee, dat nooit een weide zal zien. Vlees sneller produceren dan het dier is een dagelijkse routine geworden. In uitgestrekte voedselpercelen, vertrappeld door miljoenen runderen, groeit geen grassprietje. Vrachtwagens uit het hele land leveren tonnen graan, sojameel, en eiwitrijke korrels, om ze tot tonnen vlees te transformeren.

 

Er is 100 liter water nodig om 1 kg aardappelen te produceren, 4.000 liter voor 1 kilogram rijst, en 13.000 liter om 1 kg rundvlees te maken. En dat is zonder de aardolie, verbruikt bij de productie en het vervoer. Onze landbouw wordt aangedreven door aardolie. Ze voedt tweemaal zoveel mensen, maar verving diversiteit door standaardisatie. Het heeft velen onder ons een ongekend comfort bezorgd, maar maakt ons wel totaal afhankelijk van aardolie.

 

Er is een nieuwe tijdsmaat. Onze wereldklok tikt nu op het ritme van onvermoeibare boortorens, die verpakt zonlicht aan de grond onttrekken. De hele planeet heeft aandacht voor deze metronomen van onze hoop en illusies. Dezelfde hoop en illusies verspreiden zich samen met onze behoeften, steeds meer onverzadigde wensen, en ongebreidelde groei. Wij weten dat het einde van goedkope aardolie nakend is, maar wij weigeren om dit te geloven.

 

Voor velen wordt de Amerikaanse droom belichaamd door... Los Angeles. In deze stad, die zich meer dan 100 km uitstrekt, zijn er bijna evenveel auto's als inwoners. Energie voert hier elke nacht een fantastische show op. De dagen zijn niet meer dan een bleke afspiegeling van de nachten die de stad tot een sterrenhemel omtoveren.

 

Afstanden worden niet meer in km, maar in minuten geteld. De auto vormt nieuwe voorsteden, waar ieder huis een kasteel is, gelegen op een veilige afstand van de verstikkende stadscentra, en doodlopende straten keurige rijtjeshuizen omzomen. Het model van enkele ontwikkelde landen werd een universele droom, die door televisies over de hele wereld wordt gepredikt. Zelfs in Peking wordt dit model gekloond, nageaapt in geformatteerde huizen, die de pagoden van de kaart hebben geveegd. De auto is het symbool van comfort en vooruitgang geworden. Indien dit model door iedereen gevolgd zou worden, dan zou de planeet geen 900 miljoen voertuigen bezitten, zoals vandaag, maar 5 miljard!

 

Hoe meer de wereld zich ontwikkelt, des te groter wordt zijn dorst naar energie. Overal graven, boren, en rukken machines in de Aarde naar stukjes van sterren, die sinds zijn ontstaan diep begraven liggen. Als voorrecht van de macht, wordt 80% van de minerale rijkdom verbruikt door 20% van de wereldbevolking. Vóór het einde van deze eeuw zal buitensporige mijnbouw bijna alle reserves van onze planeet hebben uitgeput.

 

Scheepswerven bouwen in een hels tempo olietankers, containerschepen, en gastankers, om aan de eisen van de geglobaliseerde industriële productie te voldoen. De meeste consumptiegoederen reizen duizenden kilometers, van het land van productie, naar dat van consumptie. Sedert 1950 is het internationale handelsvolume 20 maal gegroeid. 90% van alle handel verloopt over zee. Jaarlijks worden 500 miljoen containers verscheept. Naar grote consumptiecentra, zoals Dubai.

 

Dubai is een hoogtepunt van het westerse model, een land waar het onmogelijke mogelijk wordt. Zoals bijvoorbeeld de bouw van kunstmatige eilanden in zee. Dubai heeft weinig natuurlijke rijkdommen, maar met het geld van de aardolie importeert het miljoenen tonnen materiaal, en gastarbeiders van over heel de wereld. Dubai heeft geen landbouwgronden, maar het kan voedsel invoeren. Dubai heeft geen zoet water, maar het kan zich veroorloven om enorme hoeveelheden energie te verbruiken om zeewater te ontzilten, en de hoogste wolkenkrabbers ter wereld te bouwen. Dubai heeft eindeloos veel Zon, maar geen zonnepanelen. Het is de totem voor een moderniteit die de wereld blijft verbazen. Dubai is het nieuwe baken voor al het geld in de wereld. Dubai lijkt ver verwijderd van de natuur, maar is er eigenlijk zeer afhankelijk van. Dubai is een hoogtepunt van het westerse model.

 

Wij hebben niet begrepen dat wij de natuur uitputten. De visvangst vervijfvoudigde sinds 1950, van 18 naar 100 miljoen ton per jaar. Duizenden fabrieksschepen maken de oceanen leeg. Driekwart van de visgronden zijn uitgeput, geheel of bijna leeggevist. De meeste grote vissen zijn weggevist omdat ze geen tijd krijgen om zich voort te planten. Wij vernietigen de levenscyclus die ons werd overgeleverd. Aan het huidige tempo worden alle visvoorraden bedreigd met uitputting. Voor 1 op 5 mensen is vis het basisvoedsel.

 

Wij vergaten dat grondstoffen schaars zijn. 500 miljoen mensen leven in woestijnen, meer dan de bevolking van Europa. Zij kennen de waarde van water. Zij gebruiken het spaarzaam. Men is er afhankelijk van waterputten, gevuld door fossiel water, dat zich ondergronds verzamelde toen het in deze woestijnen regende, 25.000 jaar geleden.

 

Met het fossiele water worden in de woestijn gewassen gekweekt, het voedsel voor de lokale bevolking. De cirkelvormige velden worden gevormd door pijpen die de velden bevloeien rond een centrale spil. Maar er moet een hoge prijs worden betaald. Fossiel water is een niet-hernieuwbare bron.

 

In Saoedi-Arabië is de droom van industriële landbouw in de woestijn reeds vervlogen. Er zijn veel verlaten percelen. De irrigatiesystemen zijn er nog. En ook de energie om het water op te pompen. Maar de fossiele waterreserves zijn sterk uitgeput.

 

Israël veranderde de woestijn in akkerland. Alhoewel deze broeikassen nu druppelsgewijs worden bevloeid, blijft het waterverbruik evenredig met de uitvoer toenemen. De eens machtige Jordaan is nog slechts een beek. Zijn water is wereldwijd naar supermarkten gevlogen, als kratten fruit en groenten. Het lot van de Jordaan is geen uitzondering. Over heel de Aarde bereiken 1 op 10 grote rivieren de zee niet meer, enkele maanden per jaar. Zonder het water van de Jordaan daalt het niveau van de Dode Zee jaarlijks meer dan een meter.

 

India loopt deze eeuw het meeste risico op een acuut watertekort. Massale bevloeiingen hebben de groeiende bevolking gevoed, en de voorbije 50 jaar zijn 21 miljoen waterputten gegraven. In grote delen van India moet de boor almaar dieper reiken om nog water te treffen. In het westen van India werden 30% van de waterputten opgegeven. Lagen met grondwater drogen uit. Enorme reservoirs vangen de moessonregens op om de lagen bij te vullen. In het droge seizoen graven vrouwen reservoirs met hun blote handen.

 

Duizenden kilometer hier vandaan verbruikt men dagelijks 800 tot 1.000 liter water per persoon! Las Vegas verrees uit de woestijn. Hier leven miljoenen mensen. En maandelijks komen er duizenden bij. De inwoners van Las Vegas behoren tot de grootste waterverbruikers. Palm Springs is een andere woestijnstad met tropische vegetatie, en weelderige golfterreinen. Hoelang kan dit waanbeeld nog voortduren? De Aarde kan het tempo niet volgen. De Colorado, die water naar deze steden aanvoert, is één van de rivieren die niet meer naar zee stromen. Langs zijn loop daalt de waterspiegel in de verzamelbekkens sterk.

 

Vóór 2025 kunnen watertekorten bijna 2 miljard mensen treffen. Moerasland vertegenwoordigt 6% van de aardoppervlakte. Onder hun rustige oppervlakken schuilen echte fabrieken van planten en micro-organismen die geduldig het water filteren, en alle verontreiniging verteren. Moerassen zijn onontbeerlijke milieus voor het herwinnen en zuiveren van water. Het zijn sponzen die de waterstroom regelen. Tijdens het natte seizoen absorberen ze water, en in droge periodes geven ze het weer vrij. Tijdens onze wedloop om meer land te veroveren, vormden wij moerassen om tot graasweiden voor ons vee, voor landbouwgrond, of als bouwterreinen. De voorbije eeuw zijn de helft van alle moerassen drooggelegd. Wij kennen noch hun rijkdom, noch hun rol in de natuur.

 

Alle leven is met elkaar verbonden: water, lucht, bodem, bomen. De magie van de Aarde voltrekt zich voor onze ogen. Bomen ademen grondwater uit als een lichte nevel. Ze vormen een luifel die het effect van de stortregens tempert. Bossen zorgen voor de vochtigheid die noodzakelijk is voor het leven. Ze slaan koolstof op, meer dan de hele aardatmosfeer omvat. Ze zijn de hoeksteen van het klimaatevenwicht waarvan wij allen afhangen.

 

De bomen in oerwouden bieden leefomgevingen voor driekwart van de biodiversiteit, d.w.z. voor alle leven op Aarde. Deze bossen leveren ons geneesmiddelen. Stoffen die door deze planten worden afgescheiden, worden door ons lichaam herkend. Onze cellen spreken dezelfde taal. Wij behoren tot dezelfde familie. Maar in nauwelijks 40 jaar is het grootste regenwoud, het Amazonewoud, met 20% gekrompen. Het bos moet plaats ruimen voor veehouderijen of sojavelden. 95% van deze soja wordt gebruikt om (pluim)vee in Europa en Azië te voeden. Zo wordt een bos omgezet tot vlees.

 

Amper 20 jaar geleden was Borneo, het vierde grootste eiland, nog bedekt met een uitgestrekt oerwoud. Aan het huidige ontbossingstempo is dit woud binnen 10 jaar verdwenen. Levende materie verbindt water, lucht, aarde, en de Zon. Op Borneo werd deze band verbroken. Borneo was ooit één van de grootste reservoirs van biodiversiteit op Aarde. Deze catastrofe werd veroorzaakt door  de productie van palmolie, één van de meest productieve en gebruikte oliën. Palmolie voorziet niet alleen in onze groeiende vraag naar voedsel, maar ook in cosmetica, reinigingsmiddelen, en steeds vaker, in alternatieve brandstoffen. De biodiversiteit van het woud werd vervangen door één soort: de oliepalm. Het verschaft werkgelegenheid voor de lokale bevolking. Het is industriële landbouw.

 

Een ander voorbeeld van grootschalige ontbossing is de eucalyptus. Van de eucalyptus wordt papierpulp gemaakt. Aanplantingen groeien evenredig met de vraag naar papier, die op 50 jaar vervijfvoudigde. En dit bos is geen vervanging voor een natuurlijk bos. Onder eucalyptussen groeit niets, hun bladeren vormen een bedding, die voor de meeste andere planten giftig is. Ze groeien snel, maar putten de waterreserves uit. Soja, palmolie, eucalyptussen. Ontbossing vernietigt het noodzakelijke om het overbodige te produceren.

 

Elders is ontbossing een laatste redmiddel om te overleven. Meer dan 2 miljard mensen, bijna een derde van de wereldbevolking,  is nog aangewezen op houtskool. In Haïti, één van de armste landen ter wereld, is houtskool één van de voornaamste verbruiksgoederen. Haïti was ooit de Parel van de Caraïben, maar kan zijn bevolking niet meer voeden zonder buitenlandse steun. Op de heuvels van Haïti resten nog slechts 2% van de bossen. Naakte gronden vallen ten prooi aan erosie. Regenwater spoelt de grond van de heuvels, tot aan de zee. Wat er overblijft is in toenemende mate ongeschikt voor landbouw.

 

In sommige delen van Madagascar is de erosie spectaculair. Hele heuvelflanken vertonen gapende en honderden meter brede wonden. Dunne en kwetsbare grond wordt gemaakt door levende materie. Met erosie verdwijnt de dunne humuslaag die duizenden jaren lang werd gevormd.

 

De geschiedenis van de Rapa Nui, de bewoners van Paaseiland, zou ons tot nadenken moeten stemmen. Zij leefden op het meest afgelegen eiland ter wereld, en ontgonnen hun grondstoffen tot er niets meer van overbleef. Hun beschaving ging ten onder. Op dit eiland groeiden ooit de hoogste palmbomen. Die zijn verdwenen. De Rapa Nui hakten ze allemaal om voor timmerhout. Zij werden toen geconfronteerd met grootschalige bodemerosie. De Rapa Nui konden niet meer gaan vissen. Er waren geen bomen meer om kano's te bouwen.

 

En toch vormden de Rapa Nui één van de meest opmerkelijke beschavingen in de Stille Oceaan. De innovatieve boeren, beeldhouwers, en uitzonderlijke zeevaarders, kregen te maken met overbevolking, en slinkende grondstoffen. Er heersten sociale onrust, opstanden, en hongersnood. Velen overleefden de rampspoed niet. Het echte mysterie van Paaseiland is niet hoe de vreemde beelden daar kwamen, dat weten wij nu, maar waarom zijn inwoners niet tijdig reageerden. Het is slechts een theorie, maar wel met een met bijzondere relevantie voor ons vandaag.

 

De wereldbevolking is sedert 1950 bijna verdrievoudigd. En sinds 1950 hebben wij ons eiland, de Aarde, ingrijpender gewijzigd dan tijdens de 200.000 jaar van ons bestaan. Nigeria is Afrika’s grootste uitvoerder van aardolie, en toch leeft 70% van de bevolking er onder de armoedegrens. De rijkdom is aanwezig, maar zijn inwoners hebben er geen toegang toe.

 

Hetzelfde geldt overal ter wereld. De helft van alle armen woont in landen met grote natuurlijke rijkdommen. Onze manier van ontwikkelen maakte zijn beloften niet waar. De voorbije 50 jaar is de kloof tussen rijk en arm nog nooit zo breed geweest. Vandaag is de helft van alle rijkdom in handen van de rijkste 2% mensen. Kunnen dergelijke ongelijkheden gehandhaafd blijven? Ze zijn de oorzaak van grootschalige migraties waarvan wij de omvang nog niet kunnen bevatten.

 

In 1960 telde Lagos 700.000 zielen. Tegen 2025 zullen dat er 16 miljoen zijn. Lagos is één van de snelst groeiende megalopolissen. De nieuwkomers zijn meestal boeren die hun land gedwongen verlaten  om economische of demografische redenen, of slinkende grondstoffen. Deze radicale nieuwe vorm van stedelijke groei wordt gedreven door overlevingsdrang, eerder dan om zich op te werken.

 

Wekelijks groeit de stedelijke bevolking wereldwijd met ruim 1 miljoen mensen. 1 op 6 mensen leeft nu in een precaire, ongezonde, overbevolkte omgeving, zonder toegang tot dagelijkse behoeften zoals water, riolering, en elektriciteit. Honger verspreidt zich weer. Het treft bijna 1 miljard mensen. Overal graaien de armsten in afval om te overleven, terwijl wij naar grondstoffen blijven graven, die wij niet meer kunnen missen.

 

Wij zoeken steeds verder, in voorheen ongerepte gebieden, en op plaatsen die moeilijk zijn te ontginnen. Wij veranderen onze gewoontes niet. Aardolie geraakt mogelijk uitgeput. Dan kunnen wij nog steeds aardolie uit de Canadese teerzandgronden halen. Reusachtige vrachtwagens verzetten duizenden tonnen zand. Om het bitumen te verhitten en van het zand te scheiden, zijn miljoenen kubieke meter water vereist. Hiervoor zijn kolossale hoeveelheden energie nodig. De vervuiling is catastrofaal.

 

De hoogste prioriteit is blijkbaar al het verpakte zonlicht opgraven. Onze olietankers worden almaar groter. Onze energiebehoeften stijgen voortdurend. Wij cultiveren groei zoals een bodemloze oven, die steeds meer brandstof vergt. Het draait allemaal om koolstof.

 

In enkele decennia is de koolstof die onze atmosfeer in een oven veranderde, en de natuur miljoenen jaren lang ving om het leven mogelijk te maken, terug grotendeels vrijgekomen. De atmosfeer warmt op. Slechts enkele jaren geleden was het ondenkbaar dat er een schip vaarde op de Noordpool. Transport, industrie, ontbossing, landbouw. Onze activiteiten produceren gigantische hoeveelheden koolstofdioxide.

 

Wij beseffen niet dat wij, molecule voor molecule, het klimaatevenwicht hebben verstoord. Alle ogen zijn op de polen gericht, waar de gevolgen van de wereldwijde opwarming het duidelijkst zichtbaar zijn. En het gaat zeer snel.

 

De Noordwest Passage die Amerika, Europa, en Azië via de noordpool verbindt, wordt bevaarbaar. De ijskap rond de noordpool smelt. Door de wereldwijde opwarming verloor de ijskap de afgelopen 40 jaar 40% van zijn dikte. Iedere zomer krimpt zijn oppervlakte meer. Tegen 2030 kan de ijskap verdwijnen tijdens de zomermaanden. Sommigen zeggen tegen 2015. Zonnestralen die voorheen door de ijslaag werden teruggekaatst, dringen nu in het donkere water, en warmen het op. De opwarming versnelt. Dit ijs bevat de klimaatarchieven van onze planeet.

 

De concentratie koolstofdioxide is de voorbije honderdduizenden jaren nog nooit zo hoog geweest. Nooit eerder leefden mensen in een dergelijke atmosfeer. Vormt de buitensporige ontginning van onze natuurlijke rijkdommen een bedreiging voor alle leven? De klimaatverandering maakt de bedreiging duidelijk.

 

Tegen 2050 kan een kwart van alle soorten met uitsterven worden bedreigd. In de poolstreken is het natuurlijk evenwicht reeds verstoord. Rond de noordpool verloor de ijskap de afgelopen 30 jaar 30% van zijn oppervlakte. Naarmate Groenland sneller opwarmt, stroomt het zoete water van een heel continent, in het zoute oceaanwater. Het Groenlandse ijs bevat 20% van al het zoete water op Aarde. Als dit ijs smelt, zal het zeeniveau met bijna 7 meter stijgen. Maar hier is geen industrie. De ijskap op Groenland heeft te lijden van broeikasgassen die elders zijn uitgestoten.

 

Ons ecosysteem kent geen grenzen. Overal waar wij zijn hebben onze daden gevolgen op de hele Aarde. De atmosfeer van onze planeet is een ondeelbaar geheel. Het is een erfgoed dat wij delen. Meren verschijnen in het Groenlandse landschap. De ijskap smelt aan een snelheid die zelfs de meest pessimistische wetenschappers 10 jaar geleden niet voorzagen. Steeds meer door gletsjers gevoede rivieren vloeien samen, en banen zich een weg door de oppervlakte. Men dacht dat het water onder het ijs zou bevriezen. Integendeel, het stroomt onder het ijs en sleurt de ijskap mee naar zee, waar zich ijsbergen vormen. Zoet water van de Groenlandse ijskap sijpelt geleidelijk in het zout water van de oceanen, en bedreigt zo laaggelegen gebieden op Aarde. Het zeeniveau stijgt. De voorbije eeuw deed het smeltende ijs wereldwijd het zeeniveau met 20 centimeter stijgen. Alles wordt onstabiel.

 

Koraalriffen zijn uiterst gevoelig voor de geringste verandering in de watertemperatuur: 30% zijn verdwenen. Ze vormen een belangrijke schakel in de reeks organismen die van elkaar afhangen. In de atmosfeer wisselen grote windstromingen van richting. De regenseizoenen veranderen. Klimaatzones worden gewijzigd. Inwoners van laaggelegen eilanden, zoals de Maldiven, liggen in de frontlinie. Hun bezorgdheid groeit. Sommigen zoeken reeds naar nieuwe bewoonbare plekken.

 

Als het zeeniveau sneller gaat stijgen, wat gaan grote steden, zoals de dichtstbevolkte stad Tokio, dan doen? Ieder jaar worden de voorspellingen van wetenschappers alarmerender. 70% van de wereldbevolking leeft in kustgebieden. 11 van de 15 grootste steden liggen aan een kustlijn of riviermonding. Door de stijgende zeespiegel dringt zout water in het grondwater, waardoor de drinkwatervoorziening in het gedrang komt. Migratiestromen worden onvermijdelijk. De enige onzekerheid betreft hun omvang.

 

De Kilimanjaro in Afrika is onherkenbaar geworden: 80% van zijn gletsjers zijn verdwenen. Tijdens de zomer houden rivieren op met stromen. Watergebrek wordt een probleem voor de lokale bevolking. Zelfs op de hoogste toppen in het Himalaya-gebergte trekken de eeuwige sneeuw en gletsjers zich terug. Deze gletsjers spelen een belangrijke rol in de watercyclus. Ze houden het water van de moessons vast als ijs, en geven het vrij wanneer in de zomer de sneeuw smelt.

 

De gletsjers van het Himalaya-gebergte zijn de bron van alle grote Aziatische rivieren: de ndus, Ganges, Mekong, en Blauwe Rivier (Jangtse Kiang). 2 miljard mensen hangen van hen af voor hun drinkwater, en om hun gewassen te bevloeien, zoals in Bangladesh. Op de Ganges en Brahmaputra delta ondervindt Bangladesh de gevolgen van fenomenen die voorkomen in het Himalaya-gebergte, en op zeeniveau. Dit is één van de meest dichtbevolkte en armste landen. Het is reeds getroffen door de opwarming van de Aarde. Het effect van meer overstromingen en hevige stormen kan een derde van zijn landoppervlakte doen verdwijnen. Mensen die met deze verwoestende fenomenen worden geconfronteerd zullen uiteindelijk verhuizen.

 

Rijke landen zullen niet gespaard blijven. Droogtes komen overal voor. In Australië heeft reeds de helft van de landbouwgrond last van de droogte. Wij zijn bezig om het klimaatevenwicht te verstoren, waardoor wij ons 12.000 jaar lang konden ontwikkelen. Meer bosbranden dringen door tot de grote steden. Ze verergeren de opwarming van de Aarde. Brandende bomen geven koolstofdioxide vrij. Het systeem dat ons klimaat regelt is ernstig ontregeld. De pijlers waarop het is gebaseerd zijn beschadigd. De klok van de klimaatverandering tikt in deze prachtige landschappen.

 

Hier in Siberië, maar ook elders in de wereld, is het zó koud, dat de bodem er permanent bevroren is. Dit heet: permafrost. Onder zijn oppervlak ligt een klimatologische tijdbom: methaan, een broeikasgas dat 20 keer krachtiger is dan koolstofdioxide. Als de permafrost smelt zal het vrijgekomen methaan het broeikaseffect uit de hand doen lopen, met onvoorspelbare gevolgen. Wij zouden letterlijk op onbekend terrein zijn.

 

Er resten ons hoogstens 10 jaar om deze tendens te keren, en te vermijden dat wij ons op dit onbekende terrein zullen begeven: het leven op Aarde zoals wij dit nooit eerder hebben gekend. Wij hebben verschijnselen in gang gezet die wij niet kunnen beheersen. Sinds ons ontstaan zijn het water, de lucht, en alle levensvormen innig verbonden geweest. Maar recentelijk hebben wij die verbanden verbroken. Laten wij de feiten onder ogen zien. Wij moeten geloven wat wij weten.

 

Alles wat wij zonet zagen is een afspiegeling van menselijk gedrag. Wij hebben de Aarde naar onze hand gezet. Er rest ons zeer weinig tijd om het tij te doen keren. Hoe kan deze eeuw de last van 9 miljard mensen dragen, wanneer wij weigeren om verantwoording af te leggen voor alles wat wij hebben aangericht?

 

20% van de wereldbevolking verbruikt 80% van de grondstoffen. De wereld besteedt 12 keer meer aan militaire uitgaven dan aan ontwikkelingshulp. Dagelijks sterven 5.000 mensen door vervuild drinkwater. 1 miljard mensen hebben geen toegang tot schoon drinkwater. Bijna 1 miljard mensen lijden honger. Meer dan 50% van het verhandelde graan wordt gebruikt als veevoer, of biobrandstoffen. 40% van het akkerland is voor lange tijd aangetast. Jaarlijks verdwijnen 13 miljoen hectare bos. 1 op 4 zoogdieren, 1 op 8 vogels, en 1 op 3 amfibieën dreigen uit te sterven. Soorten sterven 1.000 keer sneller uit dan het natuurlijke ritme. Driekwart van de visgronden zijn uitgeput, volledig, of bijna leeggehaald. De afgelopen 15 jaar was de gemiddelde temperatuur de hoogste sedert metingen begonnen. De ijskap is 40% dunner dan 40 jaar geleden.

 

Tegen 2050 kunnen er minstens 200 miljoen klimaatvluchtelingen zijn. De kosten van onze daden zijn hoog. Anderen betalen de prijs zonder er actief bij betrokken te zijn geweest. Ik zag vluchtelingenkampen zo groot als steden, woekeren in de woestijn. Hoeveel mannen, vrouwen, en kinderen zullen morgen aan de kant van de weg worden achtergelaten? Moeten wij steeds muren optrekken om de menselijke solidariteit te breken, volkeren te scheiden, en het geluk van enkelen te beschermen tegen de ellende van velen?

 

Het is te laat om een pessimist te zijn. Ik weet dat één enkele mens iedere muur kan neerhalen. Wereldwijd gaan 4 op 5 kinderen naar school. Nooit eerder konden zovelen studeren. Iedereen, van de rijkste tot de armste, kan een bijdrage leveren. Lesotho is één van de armste landen, maar investeert verhoudingsgewijs het meest in zijn onderwijs. Qatar is één van de rijkste staten, maar biedt iedereen toegang tot zijn beste universiteiten. Cultuur, onderwijs, onderzoek, en innovatie zijn onuitputtelijke bronnen.

 

In het aanschijn van ellende en lijden bewijzen miljoenen NGO's dat de solidariteit tussen volkeren sterker is dan het egoïsme van naties. In Bangladesh bedacht iemand het ondenkbare, door een bank op te richten die uitsluitend geld aan de armen leent. Op 30 jaar tijd veranderde dit het leven van 150 miljoen mensen.

 

Antarctica is een continent met enorme natuurlijke rijkdommen, die geen land voor zich kan opeisen: het natuurgebied is gewijd aan vrede en wetenschap. Door een verdrag dat door 49 staten werd ondertekend, behoort het toe aan de hele mensheid.

 

Overheden hebben bijna 2% van alle territoriale wateren beschermd. Dat is niet veel, maar wel het dubbele van 10 jaar geleden. De eerste natuurreservaten werden zowat een eeuw geleden opgericht. Ze beslaan meer dan 13% van de continenten. Ze scheppen ruimtes waar menselijke activiteiten en het behoud van de soorten, gronden, en landschappen samengaan. Deze harmonie tussen mens en natuur kan de regel worden, en niet langer de uitzondering.

 

New York realiseerde zich dat de natuur belangrijk is voor ons. Deze bossen en meren leveren alle drinkwater die de stad behoeft. In Zuid-Korea werden de bossen verwoest door oorlog. Dankzij een nationaal herbebossingsprogramma bedekken ze opnieuw 65% van het land. Meer dan 75% van het papier wordt gerecycleerd. Costa Rica maakte de keuze tussen militaire uitgaven en natuurbehoud. Het land heeft geen leger meer. Het verkiest zijn middelen te besteden aan onderwijs, ecotoerisme,en de bescherming van zijn oerwouden.

 

Gabon is een belangrijke wereldproducent van hout. Het verplichtte de selectieve houtkap. Maximaal 1 boom per hectare. Bossen zijn één van de belangrijkste economische rijkdommen van het land, maar ze krijgen de tijd om te volgroeien. Er bestaan programma's die een duurzaam bosbeheer waarborgen: deze moeten verplicht worden. Voor consumenten en producenten is rechtvaardigheid een kans die met beide handen gegrepen moet worden.

 

Wanneer de handel eerlijk verloopt, en zowel koper als verkoper hun voordeel halen, dan kan iedereen fatsoenlijk leven en er wel bij varen. Hoe kan er rechtvaardigheid en gelijkheid zijn tussen mensen, die als enige gereedschappen hun blote handen hebben, en zij die oogsten met machines en staatssubsidies? Laten we verantwoordelijke consumenten zijn. Denk na bij wat wij kopen!

 

Ik heb landbouw op mensenschaal gezien. Ze kan de hele planeet voeden, zolang de vleesproductie geen mensenvoedsel opeist. Ik zag vissers die zich bekommeren om wat zij vangen, en die zorg dragen voor de rijkdom van de oceaan.

 

Ik zag huizen die hun eigen energie produceren. 5.000 mensen leven in de allereerste milieuvriendelijke wijk, in Freiburg, Duitsland. Andere steden participeren in het project. Mumbai is de duizendste om hen te vervoegen. Overheden van Nieuw-Zeeland, IJsland, Oostenrijk, Zweden, en andere naties hebben de ontwikkeling van hernieuwbare energiebronnen tot een topprioriteit gemaakt.

 

Ik weet dat 80% van de energie die wij verbruiken uit fossiele bronnen komt. Alleen al in China worden wekelijks twee nieuwe kolencentrales gebouwd. Maar in Denemarken zag ik ook een prototype van een kolencentrale die zijn koolstof niet in de lucht, maar in de bodem stopt. Een oplossing voor de toekomst? Wie zal het zeggen?

 

In IJsland zag ik een elektriciteitscentrale die door de hitte van de Aarde wordt aangedreven: geothermische energie. Ik zag een zeeslang kronkelen op de deining, om de energie van de golven in elektriciteit om te zetten.

 

Vóór de kust van Denemarken zag ik windmolenparken, die 20% van de elektriciteit van het land leveren. De VSA, China, India, Duitsland, en Spanje, zijn de grootste investeerders in hernieuwbare energie. Ze schiepen reeds meer dan 2,5 miljoen banen. Waar op Aarde waait geen wind?

 

Ik zag uitgestrekte woestijnen die bakken in de Zon. Alles op Aarde is verbonden, en de Aarde is verbonden met de Zon, zijn oorspronkelijke energiebron. Kunnen mensen planten nabootsen om zonne-energie te vangen? In 1 uur geeft de Zon de Aarde evenveel energie als door alle mensen in 1 jaar wordt verbruikt. Zolang de Aarde zal bestaan is zonne-energie onuitputtelijk.

 

Het enige wat wij hoeven te doen is stoppen met in de Aarde te boren, en onze blik hemelwaarts richten. Wij moeten enkel de Zon leren oogsten. Al deze experimenten zijn slechts voorbeelden die getuigen van een nieuwe bewustwording. Ze vormen de blauwdruk voor een nieuw menselijk avontuur, gebaseerd op matiging, intelligentie, en het delen met anderen.

 

Het is tijd om samen te komen. Wat belangrijk is, is niet wat reeds verdween, maar wat er nog rest. Wij bezitten nog de helft van onze bossen, duizenden rivieren, meren, gletsjers, en duizenden soorten die goed gedijen. Wij weten dat er vandaag oplossingen zijn. Wij hebben allemaal het vermogen om te veranderen. Waarop wachten wij dan nog? Het is aan ons om het vervolg van dit verhaal te schrijven. Samen.

 

Alaska.

Argentinië.

Australië.

Bangladesh.

Botswana.

Brazilië.

Burkina Faso.

Canada.

Chili.

China.

Costa Rica.

De Dominicaanse Republiek.

De Maldiven.

De Oekraïne.

De VSA.

Denemarken.

Frankrijk.

Frankrijk.

Gabon.

Gibraltar.

Griekenland.

Groenland.

Haïti.

Het Noordpoolgebied.

Het Zuidpoolgebied.

IJsland.

India.

Indonesië.

Israël.

Japan.

Jordanië.

Kazachstan.

Kenia.

Madagascar.

Mali.

Marokko.

Mauretanië.

Mauritius.

Nederland.

Nepal.

Nieuw-Zeeland.

Nigeria.

Noorwegen.

Qatar.

Rusland.

Saoedi-Arabië.

Senegal.

Siberië.

Spanje.

Swaziland.

Tanzania.

Thailand.

Tsjaad.

Verenigde Arabische Emiraten.

Zuid-Afrika.

Zuid-Korea.