Als zelfs het grote geld al wakker ligt van klimaatverandering

De Morgen

​

Schrijven over klimaatverandering kan snel vervelend worden. Het nieuws is telkens net iets anders, maar altijd vertrouwd: de temperatuur stijgt, de gletsjers verdwijnen, de oceanen verzuren en de Noordpool smelt. Hier nog maar eens een storm zoals die maar één keer per honderd jaar voor komt; daar opnieuw mislukte oogsten, waterschaarste en bosbranden. Kopenhagen, Cancun, Durban, Doha komen en gaan en het is verder 'business as usual'.

​

En in zekere zin is het intussen echt 'gewoon'. Vorige maand was de 332e maand op rij met een bovengemiddelde globale temperatuur. Dat betekent: als je jonger bent dan 28 jaar, dan heb je in je hele leven nog nooit een maand meegemaakt met temperaturen onder het gemiddelde van de twintigste eeuw.

​

En telkens als er een klimaatgerelateerde ramp is, zoals orkaan Sandy, ontstaat er een voorspelbare discussie: één groep mensen doet hun uiterste best om dit direct aan klimaatverandering toe te wijzen, terwijl een andere groep die eerste groep overdrijvingen of misleidend gedrag verwijt. Jean-Pascal van Ypsersele zei hierover zaterdag in De Morgen: "De vraag moet nu zijn: kan het dat dit niét door klimaatverandering is veroorzaakt?"

​

Dat komt omdat we niet goed getraind zijn in systeemdenken. Roken is een systemische oorzaak van longkanker. Rijden onder invloed is een systemische oorzaak van auto-ongelukken. Seks zonder anticonceptie is een systemische oorzaak van ongewenste zwangerschappen. Zo ook is de opwarming van de aarde een systemische oorzaak van Sandy, van hittegolven, extreme droogtes, bosbranden, voedsel- en watertekorten en andere klimaatgerelateerde rampen over de hele wereld.

​

​

Het gevaar van de boomkevers

Tussen het moment van uitstoot van CO2 en het gevolg, de klimaatverandering die we nu meemaken, zit ongeveer 30 jaar vertraging. Met andere woorden, we ervaren nu pas het volledige effect van de CO2 uitgestoten tot in de jaren '80. Er zit sowieso nog veel meer klimaatverandering in de pipeline omdat we vandaag 30 procent meer broeikasgassen uitstoten dan in 1980.

​

Wat op het spel staat is dat we een plotse omslag tegemoet gaan. Een kantelpunt, een tipping point. Net zoals een epileptische aanval, de ineenstorting van een populatie vissen of een omslag in de financiële markten kent het klimaat verschillende kritische kantelpunten: de Noordpool smelt, weerkaatst minder zon, laat de permafrost in Alaska en Siberië dooien  waardoor methaan vrijkomt die voor nog meer opwarming zorgt. Of boomkevers die door mildere winters niet meer doodvriezen, zich daardoor meerdere keren per jaar vermenigvuldigen, complete bossen kaalvreten, zo meer schade aanrichten dan alle boskap en bosbranden samen in Canada, waardoor minder CO2 door fotosynthese opgenomen wordt etc.

​

Veel wetenschappers denken dat we ons heel dicht bij deze kantelpunten bevinden, dat we afstevenen op de klimaatklif. In Science van 19 oktober leggen Wageningse onderzoekers uit dat plotselinge omslagen in complexe systemen zoals het klimaat, de financiële sector, ecosystemen en zelfs het menselijk lichaam verrassend genoeg kunnen worden voorafgegaan door waarschuwingssignalen. Bepaalde universele waarschuwingssignalen kunnen zichtbaar worden. Een voorbeeld van zo'n signaal is dat kleine verstoringen in de buurt van het omslagpunt trager herstellen.

​

Mensen zijn ook in staat heel snel te veranderen. Vorige generaties hebben dit soort kantelpunten al meegemaakt: tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen autofabrieken in de VS, onder de federale orders, in negen maanden tijd omgebouwd werden tot fabrieken voor vliegtuigen, tanks en andere defensie. Of ook bij de invoering van de burgerrechten en het universeel stemrecht, bij de val van het ijzeren gordijn... Als je er voor open staat en doorheen alle ruis en slecht nieuws en self-fulfilling prophecies kijkt, dan zie je al een aantal waarschuwingssignalen die een maatschappelijk en economisch kantelpunt in beweging brengen.

​

Bijvoorbeeld: Exxon woordvoerder Kimberly Brasington zegt in ThinkProgress voorstander te zijn van een carbon tax. Unilever, Royal Dutch Shell and Statoil, de herverzekeraar Swiss Re en Skanska verenigen zich en vragen hetzelfde. De kersverse Global Investor Coalition on Climate Change (GIC), die de stem van de internationale investeerdersgemeenschap moet laten horen op het vlak van klimaatthema's, eist dat regeringen snel en krachtiger optreden. Ze zijn goed voor 22.000 miljard dollar aan investeringen.

​

​

Dwing maatregelen af

Jeremy Grantham, de über-hedge fund manager, die goed is voor het beheer van 100 miljard dollar aan activa, waarschuwt in Nature dat wetenschappers meer en explicieter aan de alarmbel moeten trekken wat betreft klimaatverandering en de wereldwijde voedselcrisis die we binnen de 5 jaar tegemoet gaan. Zelfs als zij arrestatie riskeren. Als Grantham spreekt, luisteren beleggers, omdat hij als een van de weinigen de bubbels voorspelde in Japanse aandelen in 1989, in dotcomaandelen in 2000 en in vastgoed in 2007. Roger Cox baseert zich op juridische principes als het voorzorgsprincipe en de waarschuwingsplicht om de wetgevende macht ertoe te dwingen snel over te schakelen naar energiebesparing en een emissieloze energieproductie. Hij beschrijft de case in een schitterend boek: Revolutie met recht.

​

Op basis hiervan heeft de stichting Urgenda in Nederland een juridisch verzoek gericht aan minister-president Rutte en zijn team om af te dwingen dat "de Nederlandse Staat al die maatregelen zal treffen die nodig zijn om te zorgen dat per 2020 de Nederlandse (binnenlandse) emissie van broeikasgassen daadwerkelijk met 40 procent zal zijn verminderd ten opzichte van de Nederlandse emissies in 1990."

​

We hebben minder dan tien jaar om te kiezen tussen deze twee toekomsten: een ondenkbare, sombere toekomst of een aantrekkelijke, rendabele, duurzame economie en samenleving. Het is aan ons, als burgers, ondernemers en politici om dit positief kantelpunt nu teweeg te brengen. "On résiste à l'invasion des armées; on ne résiste pas à l'invasion des idées", zei Napoleon.