Jeremy Rifkin over globale problemen en de toekomst van onze planeet

 

We zitten allemaal te slapen. Dit is een cruciaal moment voor de mensheid. Ik las vandaag een klein artikel in de krant. Het was het belangrijkste stukje informatie ooit voor de mensheid. Er stond dat het noordpoolgebied over 20 jaar ’s zomers ijsvrij zal zijn. We moeten begrijpen wat dat betekent. Dat is in drie miljoen jaar niet gebeurd. We zijn getuige van een rampzalige klimaatverandering die op dit moment plaatsvindt. Als onze wetenschappers gelijk hebben maken we misschien over 30 of 40 jaar, hooguit een eeuw, de potentiële ondergang mee van onze soort. En we zitten te slapen, overal ter wereld. Dit is dus een keerpunt.

 

Er zijn drie crisissen die elkaar versterken en de perfecte storm veroorzaken: de financiële crisis, de energiecrisis en de gevolgen van klimaatverandering voor onze voedselvoorziening. Over de economische crisis verschil ik van mening met een aantal collega’s. Dit is niet zomaar een financiële crisis of een bankencrisis. Dat is het gevolg. Zonder inzicht in de crisis begrijpen we niet wat ons te wachten staat. Mensen moeten het volgende weten: Obama’s reddingsprogramma voor de VS kost twee biljoen dollar. De totale consumentenschuld in mijn land bedraagt 15 biljoen dollar. We zijn blut. De basis voor globalisering, de Amerikaanse koopkracht, is weg. De tweede industriële revolutie ligt aan de beademing. De technologie is oud, de infrastructuur is oud, de productiviteit veroudert. Dat is crisis nummer 1.

 

Crisis 2 is de energiecrisis. Globalisering vereist goedkope energie. Breng je kapitaal naar goedkopere arbeidsmarkten. Laat je spullen daar produceren en haal ze terug, want energie is goedkoop. Maar toen de olieprijs boven de 50 dollar per vat kwam, steeg de inflatie. Van voedselprijzen tot brandstofprijzen. Toen olie 147 dollar per vat kostte, in juli van 2008, sloeg de crisis toe. De economische motor van de globalisering liep vast bij 147 dollar per vat. De inflatie werd zo hoog dat mensen niets meer kochten. 60 dagen later sloeg de crisis toe, want die bedrieglijke op krediet gebaseerde leencultuur liep vast. Als de motor stopt, storten 60 dagen later de financiële markten in.

 

Mensen moeten begrijpen dat alles is gebaseerd op fossiele brandstoffen: Onze petrochemische kunstmest en pesticiden. Bijna al onze farmaceutische producten. Praktisch al onze kleding. Energie, transport, gas, licht, alle bouwmaterialen. De hele beschaving is gebouwd op de koolstofcomposieten uit het Jura. Nu ging de olieprijs omhoog, met de gas-, kolen- en uraniumprijs in z'n kielzog. Dus die 147 dollar per vat raakte de prijzen in de hele aanvoerketen. De motor sloeg af, en de energieprijs daalde weer. Ik noem dat piekglobalisering. We kennen nu de grens van globalisering op basis van conventionele brandstoffen. Die lopen op hun eind. Niemand gelooft nog dat kolen, olie, gas en uranium de toekomst hebben. Hun infrastructuur ligt aan de beademing. En 147 dollar per vat olie vormt dus de grens van de globalisering. Die stokt als de prijs zo ver stijgt.

 

Crisis 3 is klimaatverandering. We betalen de entropierekening. Geen metafoor. Uitgestoten CO2, methaan en lachgas zijn entropie. Het is veel erger dan aan het publiek wordt verteld. Veel erger. Ik heb de afgelopen 30 jaar geleerd dat we het mis hebben. We blijven de snelheid van klimaatverandering onderschatten, omdat we de reacties miskennen die de volgende fase in gang zetten. Het gaat veel sneller dan we dachten. Als je kijkt naar het vierde klimaatrapport van de VN, uit 2007, 2500 wetenschappers uit 125 landen, dan zijn er gigantische verschillen met het rapport uit 2001.

 

In 2001 dachten we dat de gletsjers in de 22e eeuw zouden smelten. In het rapport uit 2007 staat dat ze nu smelten, in alle gebergtes. In de komende 30,40,50 jaar smelt ruim 60% van de gletsjers weg. En dan gaat het niet om skiën. Eén op de zes mensen is ervan afhankelijk voor water, irrigatie en riolering. Hoe verplaats je binnen 40 jaar een zesde van de wereldbevolking?

 

In het derde rapport, uit 2001, stond dat de Golf van Mexico meer orkanen zou meemaken door het warmere water in de 22ste eeuw. Daarna kwamen Katrina, Rita, Gustav en Ike. Het klimaat verandert nù, en het aantal zware orkanen verdubbelt. Dit is niet alleen theorie. Als je aan de kust van de Golf woont staat in het orkaanseizoen de TV in elk huis op het weerkanaal. Komt er een orkaan? Moeten we evacueren? Ze kunnen aan de kust hun huis niet eens verzekeren.

 

In het derde rapport staat dat het poolgebied in de 22ste eeuw ijsvrij zal zijn. In het vierde rapport staat dat al het ijs 's zomers weg zal zijn over 20 jaar, voor het eerst in miljoenen jaren. Het tempo versnelt door versterkende factoren. De voorspelling is een stijging van drie graden, maar dat is optimistisch. Elke ouder moet weten wat drie graden stijging inhoudt. Drie graden brengt ons naar het temperatuurniveau van 3 miljoen jaar geleden. De mens bestaat pas 175.000 jaar. We zijn de jongste soort.

 

Als we mikken op 2 tot 3 graden, en dat zou radicale aanpassingen vergen, zal volgens de modellen van de VN minimaal 20 tot 25% van alle plant- en diersoorten op aarde verdwijnen. En maximaal 70% van alle bekende soorten op aarde. In de afgelopen 450 miljoen jaar zijn er 5 periodes van uitsterving geweest. Na elke periode duurde het 10 miljoen jaar voor de biodiversiteit was hersteld. M'n vrouw zegt dat de ernst van de situatie ons totaal ontgaat. En het is nu erger dan we een jaar geleden dachten. Bijvoorbeeld, in het 4de rapport wordt de permafrost genoemd als een potentieel probleem in Siberië. Zonder onderzoek. Nu is er een onderzoek gedaan en worden we bang. Siberië is bedekt met bevroren grond. Daaronder ligt CO2 opgeslagen van voor de ijstijd. Want dat was weelderig grasland, vol dieren en planten.  

 

Als het klimaat omslaat, gaat dat heel snel. Lang geleden werd al dat CO2 onder het ijs gevangen. Nu smelt het ijs, in heel Siberië. CO2 komt omhoog. En uit meerbeddingen komt methaan, 23 keer erger. Er zit daar meer CO2 dan in het hele regenwoud en het gaat de atmosfeer in. Het is een tijdbom. In Nature staat dat het 6 keer sneller gaat dan verwacht. En dat is maar één factor. Laat ik eindigen met het volgende punt: James Hansen is dé klimatoloog bij de Amerikaanse overheid. Hij  leidt het NASA-programma voor ruimteonderzoek. De Europese Unie gaat in Kopenhagen ijveren voor een uitstoot van 450 CO2-deeltjes per miljoen, in 2050. Maar daar wil niemand aan. Zelfs Obama niet, van wie veel werd verwacht. Zijn doel voor 2020, op basis van de niveaus van 1990 is 4% minder klimaatverandering. De EU mikt op 20%. De Obama-regering doet dus niet mee.

 

Maar zelfs als we ons best doen voor 450 deeltjes per miljoen stijgt de temperatuur met twee graden. Desastreus, maar dat overleven we wel. Dan komt James Hansen. Zijn team heeft in de oceanen geologische lagen bestudeerd. Hij zei tegen Brussel: “Jullie hebben het mis. Als je de uitstoot wilt reduceren tot 450 CO2-deeltjes per miljoen, wordt het nog deze eeuw zes graden warmer. Dat betekent het einde van de menselijke beschaving.” Dat zegt dé klimatoloog van de VS. Hopelijk heeft hij ongelijk. Maar wetenschappers blijven de snelheid van dit proces onderschatten. We zitten dus met een drievoudige bedreiging. Globale economische crisis, de tweede industriële revolutie aan de beademing.

 

Bij 147 dollar voor een vat olie slaat de motor af. We krijgen last van de klimaatverandering en volgens de VN dreigt voor een miljard mensen de hongerdood. Een moment als dit is nog niet eerder voorgekomen. We moeten de vraag stellen: Wat gaan we doen? Wat ontbreekt in Kopenhagen, is een economische visie. Een economisch strijdplan voor het hele menselijke ras. Dat kan ons de tijd geven om over te gaan naar een post-CO2-wereld. Vraag één is: Wanneer vonden de grote economische revoluties plaats? Als twee dingen samenkomen. Ten eerste als we ons energiebeheer veranderen en dat hebben we al heel vaak gedaan in het korte bestaan van de mensheid.

 

Maar even belangrijk is een communicatierevolutie om de energierevolutie in goede banen te leiden. Momenten dat een energie- en communicatierevolutie samenkomen vormen keerpunten in de geschiedenis die zelfs ons bewustzijn veranderen. Ik zal een voorbeeld geven. Antropologiestudenten bestuderen de Soemeriërs in Mesopotamië. Waarom? Zij bouwden de eerste steden, het begin van de beschaving. Ze vingen de energie van de zon in gewassen. Gerst en tarwe. Met die opgeslagen energie werd een beschaving opgebouwd. Vóór die tijd woonden mensen in kleine stamverbanden en was de landbouw kleinschalig. Plotseling moesten ze duizenden mannen bijeenbrengen om kanalen aan te leggen. Voor dijken en techniek moesten ambachten worden ontwikkeld. Er moesten graanschuren, wegen en distributiesystemen komen.

 

De irrigatietechnologie vereiste dus ook een communicatierevolutie. De Soemeriërs ontwikkelden het spijkerschrift. Schrijven. Overal waar die landbouwrevolutie plaatsvond - het Midden-Oosten, de Indusvallei in Indië, de Yangtsevallei in China, Mexico,... - werd ook een schrift ontwikkeld om de kennis over te dragen. Dat is de landbouwrevolutie, 10 000 jaar geleden. Begin 19e eeuw kregen we door stoom aangedreven druktechnieken. Linotype, rotatiepersen: dankzij stoom kon je goedkoop en massaal drukken. Tussen 1830 en 1890 ontstonden in het Westen openbare scholen: alfabetisering. Zo kreeg je een geletterde beroepsbevolking die kon omgaan met de complexiteit van de eerste industriële revolutie.

 

Dat was niet gelukt met ‘n orale traditie of manuscripten. Nogal wiedes, maar je staat er niet bij stil. Begin twintigste eeuw weer ’n revolutie in communicatie en energie: elektriciteit. De telegraaf was een tussenstap. Toen de tweede revolutie: telefoon. En film, radio en later TV als marketinginstrumenten. Dat viel samen met de revolutie van aardolie en de verbrandingsmotor: de tweede industriele revolutie. Steenkool, gas en uranium lopen nu op hun laatste benen. De infrastructuur van die industriele revolutie is ten dode opgeschreven. Afgelopen zomer klapte de boel in elkaar. We staan op de drempel van een derde industriele revolutie. Heel misschien kan die helpen het tij van de klimaatverandering te keren. Ik weet niet of het op tijd lukt.

 

De afgelopen 15 jaar heeft 'n grote communicatierevolutie plaatsgevonden: De PC en internet. Satelliet, GSM en WiFi. Deze communicatierevolutie is totaal anders dan de eerste. Toen was communicatie gecentraliseerd, eenrichtingsverkeer.Nu wordt alles 'gedistribueerd'. Daar draait het om. Dat is 't enige woord dat je moet onthouden: gedistribueerd. Twee miljard jongeren sturen elkaar video's met de snelheid van het licht. Open source, peer-to-peer. Totaal open. Filesharing, YouTube, Wikipedia. Een revolutie. Absoluut. Blogs. Die IT-revolutie begint nu samen te vloeien met de revolutie van gedistribueerde energie.

 

Als je met deze nieuwe technieken de energiebronnen gaat distribueren, krijg je een derde industriële revolutie. Die kan de wereldeconomie aanzwengelen en een nieuw tijdperk inluiden met een duurzame kwaliteit van leven. Als het op tijd lukt. Wat is gedistribueerde energie? Iets anders dan ‘elitaire levensbronnen’. Steenkool, aardgas, uranium, die je niet overal hebt. Alleen op bepaalde plekken. Je hebt dus een leger nodig om het veilig te stellen, want iedereen wil het. Je hebt geopolitieke macht nodig, omdat iedereen het wil. En veel kapitaal voor de infrastructuur. Het zijn de meest elitaire en moeilijkst te beheren energiebronnen aller tijden. Hun einde nadert.

 

Wat is gedistribueerde energie? Kijk straks in je eigen tuin, daar heb je alles wat je nodig hebt. Overal ter wereld schijnt de zon. Overal waait de wind. De kern van de aarde is loeiheet, geothermische energie. Overal. Vuilnis kan worden omgezet in energie. Landbouwafval kun je omzetten in energie. Energie uit waterkracht, energie uit de getijden. Die duurzame energie is voorhanden. Op elke vierkante centimeter van de aarde. Daar moeten we dus op inspelen. Daarvoor is pijler 2. Dat moet je zo zien: elk gebouw waarin de kijker nu zit, wordt een energiecentrale. Elk huis, kantoor, fabriek, industrieterrein. Over dertig jaar moet werkelijk elk gebouw energie opwekken. Met een zonnepaneel op 't dak om stroom op te wekken. Muren die de wind omzetten in stroom. Een waterpomp die geothermische stroom opwekt.

 

Waterkracht centrales in alle natuurlijke wateren. Landbouwafval: omzetten in stroom. Staat je gebouw aan de kust? Getijdenenergie. Dus grappig genoeg zijn de gebouwen het probleem, maar ook de oplossing. Een derde van de CO2-uitstoot komt van gebouwen. Dat is oorzaak nummer 1 van klimaatverandering. Nummer 3 is transport. Wie weet wat oorzaak nummer 2 is? Dat zwijgen we dood: de productie van vlees, vooral rundvlees. De consumptie van rundvlees is oorzaak nummer 2 van de klimaatverandering. Er lopen 1,3 miljard koeien rond. Met ’n enorme methaanemissie plus ’t lachgas uit de kunstmest en de CO2 van de vleesverwerking.

 

Van alle 192 staatshoofden is er niet één die zich uitspreekt over deze op één na grootste oorzaak. Al Gore, voor wie ik groot respect heb, heeft bij mijn weten nooit iets gezegd over oorzaak nummer 2. Nemen we dit serieus? Hoe zwengel je de wereldeconomie weer aan? Bouwen, bouwen, bouwen. Zo creëer je banen. We moeten dus alle gebouwen ter wereld ombouwen tot gebouwen die energie opwekken. Vroeger: mainframes. Nu: je eigen PC. Vroeger: energie uit de centrale. Nu: je eigen energie. Dat is de tweede pijler. Dan de derde. In Brussel rees de vraag: Hoe kun je duurzame energie opslaan? De zon schijnt niet altijd. Soms daalt 't waterpeil en heb je door droogte minder waterkracht. Het zijn wisselvallige bronnen. Dus hoe sla je die energie op zodat het 'n betrouwbare hulpbron wordt? Accu's, vliegwielen, condensatoren, ondergrondse wateropslag. Goeie technieken.

 

Maar één universele techniek wordt cruciaal: waterstof. Het is een grondstof van het heelal, wij bestaan uit waterstof. Als je er energie uithaalt, produceer je water en warmte. Waterstof is geen energiebron, je gebruikt 't om andere energie te vervoeren. Al dertig jaar cirkelen austronauten om de aarde. Hoe drijven ze hun ruimteschepen aan? Waterstofbrandcellen. Tijd dat dat naar Nederland komt. Stel dat je thuis of op kantoor 20% van je energie opwekt met zonnepanelen. Als je even niets gebruikt, elektrolyseer je water. Net als op school: anode en kathode in het water. De elektriciteit maakt waterstof los, die sla je op. Schijnt de zon niet, haal je daar energie uit.

 

Verlies je dan geen energie? Natuurlijk wel. Bij omzetting gaat altijd iets verloren. Dat is de tweede wet van de thermodynamica. Maar bij steenkool, olie, aardgas en uranium verlies je echt astronomisch veel. Dus je hebt waterstofopslag nodig. En de EU trekt 8 miljard uit voor de stimulering van technologie voor waterstofopslag in gebouwen en elektriciteitsnetten. Pijler 1: duurzame energie. De EU wil het verbruik terugdringen. Pijler 2: energie opwekken in alle gebouwen. Pijler 3: energie opslaan in waterstof. En pijler 4: daar komen de communicatie- en de energierevolutie samen. Je gebruikt dezelfde technologie als voor het internet. Je bundelt alle elektriciteitsnetten van de EU tot één groot ‘energie-internet’.

 

Een intelligent elektriciteitsnet dat net zo werkt als internet. Stel: miljoenen gebouwen wekken een deel van hun eigen energie op. Op daluren hebben ze ’n overschot. Dat slaan ze op in waterstof zetten ’t om in elektriciteit en delen ’t met anderen. Dit is gedistribueerd kapitalisme. Dit is ’n antwoord op een vraag waar dertig jaar lang geen antwoord op was. Dertig jaar lang hoorde ik van overheden: We zijn dol op windmolens en zonnepanelen en zo. Maar de wereldeconomie kan toch niet draaien op zulke energiebronnen? Het zijn zachte bronnen. Leuk en aardig. Maar geen vervanging voor harde bronnen, minerale energie. Die heb je nodig voor een geïndustrialiseerde wereldeconomie.

 

We hadden nooit een weerwoord, maar we voelden dat we gelijk hadden. Want oude energiebronnen zijn elitair, eindig en vervuilend. Nieuwe energiebronnen zijn gratis, je moet ze alleen benutten. De oplossing kwam pas met de tweede generatie netwerktechnologie. De nieuwste IT-revolutie, nog maar zeven jaar oud. Er is nu software waarmee je miljoenen desktops kan verbinden. En die miljoenen computers bij elkaar hebben een gigantische rekenkracht, groter dan die van de zwaarste supercomputer. Die technologie kan je toepassen op het elektriciteitsnet. Als miljoenen gebouwen overal in de EU een klein deel van hun eigen energie duurzaam opwekken en hun overschot delen via zo’n internet krijg je meer energie dan wat je nu kunt produceren met oude bronnen.

 

Mensen van onder de 40 snappen ’t , ouderen willen er niet aan. Platenmaatschappijen snapten ‘ file sharing’ niet. Binnen ‘n jaar of acht waren ze van de kaart geveegd.  Microsoft lachte Linux uit: Scandinavische hippies, open source, onzin.  Ze zagen de kracht ervan niet in. De Britannica negeerde Wikipedia en is voorbijgestreefd. Het gaat om delen, samenwerken. De kranten snapten niets van blogs: gedistribueerd nieuws. Nu veranderen kranten in blogs en leunt ook TV zwaar op internet. Die revolutie gaat zijn volgende fase in:  Gedistribueerde energie. De macht aan het volk. Je bent niet afhankelijk van verre mogendheden. Je wekt je eigen energie op, sluit je netwerken op elkaar aan en je doet mee. Dat leidt tot een rechtvaardiger verdeling.

 

Alleen de noordelijke landen profiteerden van de eerdere industriële revoluties. En het eerste slachtoffer van de klimaatverandering is het Zuiden. Iedereen roept: en de ontwikkelingslanden dan? Je moet een economisch plan hebben dat werkt en uitvoerbaar is. We moeten weg van de geopolitiek zoals in Kopenhagen naar biosfeer-politiek, in de toekomst. Geopolitiek is dat ze in Kopenhagen met elkaar wedijveren. Vanuit ’t idee van eigenbelang, winnen en verliezen. Die geopolitieke aanpak, dat word niks. Want we zitten in één biosfeer. We zijn allemaal van elkaar afhankelijk.

 

We kunnen niet zonder elkaar. De biosfeer is als één groot organisme. En dan letterlijk. We moeten toe naar een biosfeer-politiek. We moeten denken als één mensheid en wereldwijd het bewustzijn vergroten om met deze derde industriële revolutie tot een nieuwe, empatische beschaving te komen. Het kan. Er ligt hier een geweldige kans voor Nederland. Want Nederland wordt het eerste slachtoffer van de klimaatverandering. En van oudsher kent Nederland een goed evenwicht tussen markt en maatschapij. Kwaliteit van leven, dat staat daar voorop. Nederland loopt van oudsher voorop qua tolerantie, openheid, verscheidenheid. Het kwam op als handelsnatie, het is kosmopolitisch. Het heeft de juiste mentaliteit, het wordt bedreigd en het is vrij ver met duurzame energie en nieuwe technologie.

 

Ik zou graag 's met de premier en zijn kabinet praten. Ik heb al veel staatshoofden geadviseerd, zoals Zapatero en Merkel. Ik wil me graag met hem en de bedrijven buigen over de vraag: Hoe kom je in Nederland op nationaal niveau tot standaarden en afspraken die 'n eind maken aan de belemmerende bureaucratie. En welke financiële prikkels zorgen ervoor dat de lokale overheden deze revolutie doorvoeren? De vraag moet zijn: Wat wil je in Nederland over 20 jaar? Nog steeds oude energie uit de tweede industriële revolutie, die stervende is? Of de dageraad van de derde industriële revolutie met duurzame energie? De nationale overheid kan richtlijnen opstellen en prikkels bieden. Lokale overheden kunnen plannen maken om aan de vier pijlers te bouwen. Daarin kunnen ze dan samenwerken. Nederland kan een hoofdrol spelen in de derde industriële revolutie in de EU en uiteindelijk wereldwijd. Ik hoop het van harte.